Sunday, January 12, 2014

शुक्रवार सकाळ

शुक्रवार हा माझा अत्यंत आवडता वार आहे. शुक्रवारी मला अर्धंच हाफिस असतं, म्हणजे फक्त ४ तास. ४ तासांत कोणालाही काम करायचं नसतं. त्यात अमेरिकन फुटबॉल सुरू असला की ऑफिसात प्रत्येकाच्या अस्मिता वगैरेंची धमाल असते. मी खरंतर अमेरिकन फुटबॉल बघत नाही, पण कोणी ना कोणी हरणारा असतोच, त्याला डिवचण्याइतकं माहित असलं म्हणजे झालं! त्याशिवाय, कॉलेज बास्केटबॉल मध्ये आमचे 'अल्मा माटर' सद्ध्या अव्वल क्रमांकावर आहे. फुटबॉलपेक्षा हे प्रकरण जरा नाजूक आह, त्यामुळे जरा जपून टोमणे मारावे लागतात. असं सगळं असताना शुक्रवारी बोंबलायला कोणी काम करत नाही!

शनिवार म्हणजे सुटीचा वार,त्यामुळे लवकर उठायची घाई नसते. आम्ही जन्मजातच निशाचर, त्यामुळे शुक्रवारची आख्खी रात्र जशी मिळते तशी इतर कोणतीच मिळत नाही. हॉटेलंही उशीरापर्यंत उघडी असतात. आमच्या विवाहित मित्रांना विकेंडला धुणीभांडी (खरोखरची बरंका), झाडाझाडी, डायपरं वगैरे खरेदी नायतर बायकोबरोबर शॉपिंग मॉलमध्ये उगाचच मागेमागे फिरणे वगैरे अनेक रटाळ कामं असतात. घरी आई-वडिल, सासू-सासर्‍यांना फोन बिन करायला (आणि अविवाहीतांना आई-वडिलांनी दिलेल्या नंबरांवर कॉल करायला) शनिवार-रविवार पुरत नाहीत. त्यामुळे शुक्रवारी संध्याकाळी काहीही करायचं म्हणलं तर सहसा या लोकांची ना नसते. शिवाय शुक्रवारी नविन सिनेमे रिलिझ होतात त्यामुळे अगदीच कोणी नसलं तरी एकट्याने मस्त थेटरात जाऊन एक दोन सिनेमे पाहता येतात! थोडक्यात काय तर शुक्रवार हा तसा आठवड्यातला एकमेव मर्जीने जगायचा दिवस!

शुक्रवारी सकाळी मी लवकर उठतो, एरवी सातच्या हाफिसला जायला ६:४५ पर्यंत झोपलं तरी चालतं. पण अशी घाईघाईची सुरुवात शुक्रवारचा बट्ट्याबोळ करू शकते. लवकर उठून आरामात चहा घेऊन, पंधरा-वीस मिनिटं अरामात आंघोळ करून, पेपर वगैरे वाचून, इंटरनेटवर जाऊन लोकांच्या खोड्या काढल्या की दिवसाची कशी झकास सुरुवात होते. आज मी पाचलाच उठलो, गजराशिवाय! सगळ्यात पहिले एनपीआर लावला आणि गॅसवर चहाचे आधन ठेवले. सकाळीच एनपीआर वरून जगाच्या घडामोडी ऐकल्या की कसं एकदम स्मार्ट वगैरे वाटतं. मस्त अर्धात तास मोठ्ठा मगभरून चहा घेत लोकांच्या फेसबुकावर, धाग्यांवर किंवा खरडवहीत खोचक आणि भोचक कमेंटा टाकत वेळ झकास गेला. अशावेळी आपोआप गाणी वगैरे सुचतात (एरवी मी जाहीर कबुली देत नाही अशा गोष्टींची). 'पहाटे पहाटे मला जाग आली' वगैरे डोक्यात सुरु झालं. (पण रेशमाची मिठी वगैरे तशी दुर्मिळ असल्याने ह्या गाण्याची पुढची ओळ "अरे पुन्हा आयुष्याच्या पेटवा मशाली" अशी डोक्यात आपोआप पक्की झालेली आहे!)

सगळं कसं सुरळीत सुरु झालं होतं. पण असं सगळं सुरळीत चालू झालं की डोक्यात किडा येतोच. च्यायला काहीतरी भानगड आहे! असा विचार यायला आणि पहिला अपशकुन व्हायला! मध्यंतरी मी एक अंडरवेअरचा सेट विकत घेतला होता. तर मी म्हणजे तसा 'थर्ड वर्ल्ड कंट्रीचा' मनुष्य असेल तशा अंगकाठीचा मनुष्य. आताशा थोडा सुटलोय, पण तरी फारतर पुण्याच्या एखाद्या गरीब सबर्बातला, म्हणजे वारजेमाळवाडी वगैरे, म्हणून खपेन. तर या सेटमध्ये शेवटची अंडरवेर (बाकीच्या सगळ्या धुवायला पडलेल्या) ही चक्क डब्बल एक्सएल साईझची निघाली! डब्बल एक्सएल!! स्वतःला डब्बल एक्सेल मध्ये इमॅजिन करणं म्हण्जे उभ्यापेक्षा आडवा जास्त प्रकार!! 'Signs of the universe', 'universe conspires' वगैरे म्हणत पावलो कोहलो उगाचच डोळ्यांसमोर नाचू लागला! (या कोहलोनं तरुणाईतला महत्त्वाचा काळ वाया घालवला. लोकांना छळावं म्हणून त्याकाळी आम्ही कोहलोची पुस्तकं भेट द्यायचो!) च्यायला, या शुक्रवारची सुरूवात भलतीच झाली!

माझ्यासारख्या बॅचलरचे अंडरवेअरचे हिशेब तसे फार किचकट असतात. खास शुक्रवारसाठी राखून ठेवलेली अंडरवेअर डब्बल एक्सएल निघाल्याने मोठी पंचाईतच झाली. (ह्या अंडरवेअरच्या जाहिराती बाकी फार फसव्या असतात. फलाना कंपनीची अंडरवेअर घातलेल्याला लै भारी ललना मिठ्या मारते वगैरे. मला एक कळत नाही, अंडरवेअर दिसेपर्यंत एकदा मजल गेल्यावर अंडरवेअर आवडली नाही म्हणून बेत फिसकला असे कोणाचे कधी झाले आहे काय? कोणास ठावूक, पण च्यायला आपण रिस्क कशाला घ्या?) पंधरा-वीस मिनिटे शोधाशोध केल्यानंतर एक धुतलेली वर्ष-दोन वर्ष जुनी अंडरवेअर सापडली आणि आमचा जीव भांड्यात पडला! (इथे फार उपमेत घुसू नका!) थोडीशी घट्ट झाली, पण डब्बल एक्सएल किंवा घामटलेल्या पेक्षा बरी! (आता आम्ही राहतो वाळवंटात, घाम येणार नाहीतर काय रोझवॉटर झिरपणार?)


 या सगळ्या गोंधळात हाफिसला जायला पाच-दहा मिनिटं उशीरच झाला. स्ट्रारबक्सच्या चहाचे बरेच कस्टमाईझेशन करून मला आवडेल असा चहा मी ऑफिसच्या शेजारच्या स्टारबक्समधून घेत असतो. अगदी तसेच कस्टमायझेशन करणारी आमची एक चहा-मैत्रिण आहे. (आम्ही दोघे अगदी तस्साच चहा मागवतो म्हणून खरंतर आमची भेट इथल्या स्टारबक्सवालीनेच एका शुक्रवारी घालून दिली होती.) आज उशीर झाल्याने नेमकी तिची भेट चुकणार! अशा संधी गेल्या की फार चरफड होते! शिंचा कोहलो!!

 इमेल वगैरे चेक करून, नेहमीची कामं संपवून आज काय करावं याचा विचारच करत होतो की जीमेलावर एका मैत्रिणीनं 'हल्लो' केलं. (ही आमची मैत्रिण म्हणजे फक्त मैत्रिणच, बरं का!) इकडच्या तिकडच्या गप्पा आटोपल्यावर आज काय बेत वगैरे सुरू झालं. (कालेजात असल्याने यांच्या अजून सुट्या सुरू होत्या.) सिनेमा वगैरे पाहिन म्हणल्यावर ती म्हणाली "मला पण आवडेल बघायला"! (कोहलो आठवला! जपून पावलं टाकणं आवश्यक होतं. जरी नुस्तीच मैत्री असली तरी शेवटी 'उम्मीद पर दुनिया कायम' वगैरे!) कधी पहायचा? मी तिला म्हणलं लवकरात लवकर पाहू, "if you like the first, we can watch one more after". (आम्ही आपलं थोडंसं फ्लर्टिंग केलं. आमच्या इतर फ्लर्टिंगप्रमाणे हेही तिच्या डोक्यावरून गेलं.) खरंतर मला मॅटिनीच्या शोला जायला आवडतं. एकतर तिकीट कमी असतं, चाळीस-चाळीस टक्के सुट मिळते कधी कधी! (मध्यमवर्गीयाला किती चैन परवडणार हो शेवटी?) दुसरं म्हणजे, फारसं पब्लिक नसल्यानं आपल्याला हवी तशी जागा निवडून बसता येतं. (ही कमीतकमी पैशात चांगल्यात चांगला अनुभव मिळवण्याची सवय मला पुण्याला असताना लागली.) दुपारच्या शोची आयड्या तिलाही आवडली. (तिलाही कुणालातरी भेटायचं होतं रात्री. चालायचंच!) कोणता सिनेमा? हा यक्षप्रश्न. (पुर्वी केलेल्या चुकांमुळे आता मी जरा काळजीपूर्वक वागतो. 12 Years A Slave वगैरे आड्यंसला रडवण्याचे सिनेमे नकोत! Saving Mr. Banks सारखे गोग्गोड नकोच नकोत वगैरे चाळण्या लावून झाल्या!) मला खरंतर Wolf of Wall Street पहायचा होता, पण मी तिला Her सुचवला. (स्कारलेट जोहान्सनचा आवाजच काय सेक्सी आहे! शिवाय एकट्या पुरुषाची गोष्ट वगैरे असल्याने झालाच तर काही फायदा होईल असा आपला विचार! उम्मीद हो!) पण त्यांना कप्रियोला पहायचं होतं. Wolf सारखा सिनेमा उम्मीदवाल्या मैत्रिणीबरोबर पहाणं म्हणजे भलतीच रिस्क! (फोकलीचा कोहलो!) बरं ह्यांचं फ-कारावर आमच्याही पेक्षा जास्त प्रेम (म्हणजे आमचे फ-कारावर आहे त्यापेक्षा. समासप्रेमी लोक कधी काय अर्थ लावतील काय सांगता येत नाही.) असल्याने ते कारण देऊन उपयोग नव्हता. झालं, Wolf पहायचं ठरलं. बाराचा सिनेमा, म्हणलं थोडावेळ आधी भेटून कॉफी वगैरे घेऊन सिनेमाला जावं. सव्वा अकराला तुला पिक-अप करतो म्हणून चॅट संपवलं.

अकराला हाफिसातून निघून ठरल्याप्रमाणे पिक-अप केलं आणि सवयीप्रमाणे मॅडमनी बेत बदलला, "कॉफी आधी लंच करूयात का?". मला खरं तर लंच करायचा नव्हता. एकतर अंडरवेअर घट्ट! दुसरं म्हणजे सुटणार्‍या पोटाला आवरायचं म्हणून विकेंडाला लंच करायचा नाही असं एक व्रत मी नुकतंच सुरू केलं होतं. (शिवाय खाल्ल्यावर पोट अजून पुढे येतं. त्यात आज शुक्रवार, म्हणजे कॅज्युअल फ्रायडे, असल्याने जरासा घट्टच टी शर्ट घातला होता!) हाफिसात खाल्ल्याचं निमित्त करून "तु खा मी काहीतरी लाईट घेतो" म्हणून मी वेळ मारून नेली. मॅड्मचा लंच होईपर्यंत पावणे बारा झाले! स्टारबक्सातून कॉफि पिक-अप करून थेटरात गेलो. (कॉफिबरोबर जरा गप्पा मारता येतील म्हणून खरंतर कॉफिचा बेत आखला होता. आता अनवेळी मी नको कसं म्हणणार? आलिया भोगासी!) थेटरात बाहेरचे खाणे-पिणे नेऊ देत नाहीत. आमच्या मैत्रिणीने स्वतःच्या पर्समध्ये कॉफिचा कप लपवला! माझा उष्टा कप तिच्या पर्समध्ये ठेवणं भलतंच ऑकवर्डं वाटलं (मध्यमवर्गीय काय मरत नाही!) म्हणून मोठाले घोट घेऊन कॉफी संपवण्याच्या प्रयत्नांत जीभ भाजून घेतली. मरू दे म्हणलं, अर्धी अधिक कॉफि कचर्‍यांत!

माझ्या अपेक्षेपेक्षा जास्तच लोक सिनेमा पहायला आले होते, प्रत्येक रांगेत कोणीना कोणी होतंच. त्यातल्या त्यात चांगली जागा निवडून आम्ही बसलो. सिनेमा सुरू झाला आणि काही वेळातच एक विचित्र वास यायला लागला. थोड्या वेळातच वासाची तीव्रता वाढली. माझ्या उजवीकडे दोन सिटं सोडून एक दांपत्य बसलेलं होतं. ते काहीतरी खात होते, अंधारात नीट दिसलं नाही. थोड्यावेळाने अजून विचित्र वास आला, मगाच्याच सारखा पण थोडा वेगळा. मी पुन्हा उजवीकडे पाहिलं. यावेळी मी नीट दिसेपर्यंत पाहत राह्यलो. आता वासाकडे मेंदूचं नीट लक्ष गेलं असणार कारण हा वास थाई खाण्याचा आहे असं मला वाटायला लागलं. पण थेटरात थाई फूड? मला थाई फूड तसंही आवडत नाही, आणि पोटात कावळे कोकलत असताना त्या वासाने अजूनच वैतागायला झालं! तेव्हढ्यात मला त्यांच्या हातातली ताटं आणि त्यामध्ये ठेवलेले काचेचे बोल्स (म्हणजे आपले मराठीत चिनीमातीचे बाऊल्स) दिसले! या महान लोकांनी आख्खं थाई जेवण, ते ही सूपासकट, पार्सल करून थेटरात आणलं होतं! आता मला त्या पाणचट थाई सूपाचा अन खोबरं घातलेल्या कोणत्यातरी करीचा वास अगदी सुस्पष्ट येऊ लागला. (आणि त्याच प्रमाणात या लोकांविषयीचा तिरस्कार माझ्या मनात ठळक होऊ लागला!)

इकडे सिनेमाची एक वेगळीच तर्‍हा. स्कोर्सेसीचे सिनेमे काही मला नविन नाहीत, उलट कसिनो तर माझ्या अत्यंत आवडत्या सिनेमांपैकी आहे. पण हा प्रकार भलताच किळसवाणा होता. नग्नता, अश्लीलता आणि किळसवाण्या घटनांचा अजब मिलाप दिग्दर्शकाने घडवून आणला होता. त्यात गुंफलेल्या काही विनोदी सीन्समुळे तर मला शिसारी येणंच बाकी होतं. ('घाण' पेक्षाही रसहीन म्हणून.) आमची मैत्रिण मात्र एकंदरीत सिनेमा एंजॉय करताना दिसत होती. तो पर्यंत आमच्या थाई काकूंचं खाऊन झालं असणार. कारण, आता त्यांचं सिनेमाला निवेदन देणं सुरू झालं होतं. मधून अधून एखाद्या विकृत दॄश्याला (जिथे थेटरात सगळे eww करतात) यांचं एकट्याचं विचित्र हसू ऐकू येऊ लागल. या लोकांचा मला फार वैताग येतो! एक दोनदा मी काकूंकडे कटाक्ष टाकून पाह्यला, पण काकू सिनेमात दंग होत्या. (आणि काका बहूतेक माझ्यासारखंच लाजून गपगूमान सूप पित असावेत.) सिनेमात नायक आणि त्याचे वडील (हे एक अत्यंत आऊट ऑफ प्लेस कॅरॅक्टर सिनेमात उगाचच घेतलेलं आहे) आजकालच्या स्त्रियांच्या 'हेअरस्टाईल्स' बद्दल बोलतात असा एक सीन आहे. कप्रियो आजकाल 'तिथे' सगळं कसं एकदम 'स्वच्छ' असतं आणि ते मला आवडतं वगैरे सांगतो. सीनच्या शेवटी त्याच्या वडीलांच्या तोंडी "मला मात्र 'बुश' आवडतं" असा संवाद आहे. त्यावर आमच्या शेजारच्या काकू जोरात "डॅम राईट" म्हणल्या! (आमच्या मैत्रिणीनेही त्यांच्याकडे मान वळवून पाह्यल्याने फक्त मलाच तसे ऐकू आले नाही या बद्दल माझी खात्री झाली. नेमका काकांचा चेहरा मात्र दिसला नाही!)

 मला कधी या संकटातून सुटतोय असं झालं होतं. त्यात हा सिनेमा तीन तासांचा, संपता संपेना. एव्हना बहुतेक सगळ्यांनाच सिनेमा कंटाळवाणा झाला असावा, कारण हशा वगैरे आता सौम्य झालेला होता. कथानायकाची उतरंड सुरू झालेली होती. कप्रियो कुठल्यातरी जोरदार ड्र्ग्ज घेतल्याने जमिनीवर कोसळतो असा सीन सुरू होता. त्याला हातपाय हलवता येत नाहीएत वगैरे (पण तरीसुद्धा मेल्याला नीट विचार करण्याची बुद्धी आहे, असं दाखवलंय). सरपटत सरपटत तो हॉटेलच्या लॉबीतून बाहेर गाडीकडे चालल्लाय. रटाळ लांब सीन. माझ्या मैत्रिणीलाही कंटाळा आला असणार, तिने माझ्याकडे पाह्यलं. म्हणून मी तिच्याकडे पाहिलं. ती काहितरी विचित्रच बघत होती आणि एकदम माझी टूब पेटली. डझ शी वाँट मी टू किस हर?! नो वे! शीट! शी डझ!! माझ्या पोटात गोळाच आला (टाईट अंडरवेअर मुळे जरा जास्तच दुखलं). मी थोडासा तिच्याकडे जातच होतो आणि एकदम "OH MY GOD" अशी किंकाळी सुटली. काकू!! कप्रिओ हॉटेलातल्या चार पायर्‍यांवरून गडगडल्यामुळे या ओरडल्या होत्या. (वास्तविक कप्रिओ त्या पायर्‍यांवर चांगला दोन मिनीटभर गडगडू का नको म्हणून विचार करताना दाखवलेला आहे. तो कोसळणार होताच! त्यात एव्हढं मेलं किंचाळायचं काय होतं कोणास ठावूक!) झालं, आमची मैत्रिण पुन्हा सिनेमांत घुसली. आता मात्र मी काकूंवर (अन कोहलोवर) सॉलीड चरफडलो, पण करतो काय! हट साला! कित्येक दिवसांची आराधना आज फळाला आली होती!

 सिनेमा एकदाचा संपला. माझ्या चेहर्‍यावर वैताग स्पष्ट दिसत असणार, मैत्रिणीने सिनेमाचा विषय काढला नाही. तिला घरी सोडलं. गाडीतच मी तिला जरा जास्तच थंडपणे बाय केलं. तिने माझ्याकडे पाहिलं आणि म्हणाली, "we should do this again"!

Sunday, February 19, 2012

वॅलेंटाईन्स डे...

नेहमीच्या वेळेआधीच मी जागा होतो, अलार्मला अजून एक तास अवकाश आहे. आज काय समोर मांडलयं कोणास ठाऊक. फकिंग प्रोबॅबिलिटी!!

अलार्म मोड ऑफ करून मी उठतो. अरिझोनातील गुलाबी सकाळ, डोक्यात घुटमळणार्‍या अनिश्चिततेने वेगळाच उत्साह भरल्यासारखा जाणवतोय. अ‍ॅड्रेनलिन.. की एन्डॉर्फिन्स?

फोर्टीन फेब..

साला, बाप जन्मात फोर्टीन फेब माझ्या आयुष्यात येईल असा विचार कधी केला नव्हता. पुरोगामी विचारसरणी असली तरी याबाबतीत आम्ही प्रतिगामीच! बारमध्ये वगैरे जाऊन पोरींना प्रपोज करायची कधी हिंमत वगैरे झाली नाही. डेटिंगच्या सीटकॉम्स जरा लवकर पाहिल्या असत्या आयुष्यात तर काहीतरी उपयोग तरी झाला असता. शेवटी हिय्या करून ऑनलाईन डेटींग साईटवर रजिस्टर केलं. पण तरी स्वतःहून कोणाला मॅसेज करायची हिंमत होत नव्हती. डेटिंगसाईटचं अ‍ॅप मात्र भारी होतं, डेट्स अ‍ॅक्टीव्ह इन युवर एरिया वगैरे. आम्ही आपलं महिनाभर फोटो बघणे, प्रोफाईल्स चाळणे वगैरे अभ्यास करत होतो. अरिझोना फार कंझर्वेटिव्ह आहे, इथल्या 'गॉड फिअरींग' पोरी काय ब्राउन स्कीनवाल्यात इंटरेस्ट दाखवणार? असं वाटायला लागलं होतं. एके दिवशी ऑफिसात फोनवर नोटीफिकेशन आलं. ब्ला ब्ला मेसेज्ड यू! टिपीकल मेसेज, प्रोफाईल आवडलं वगैरे वगैरे. उत्तर देताना परिक्षेत केला नसेल एव्हढा विचार केला. मॅनेजमेंटमध्ये शिकवतात तसली सगळी कन्व्हर्सेशनल स्किल्स वाचून काढली. एखाद्या अमेरीकन पोरीने स्वतःहून मेसेज करण्याची शक्यता इतकी कमी होती की, उत्तराला उत्तर मिळवण्याशिवाय पर्याय नव्हता. थोड्याश्या मेहनतीने हे जमलं. पुढे इमेल देवाण घेवाण झाली, टेक्स्ट झाले आणि फोनवर बोलणंही झालं. भेटायचं ठरलं. सगळीकडे पुढाकार तिचाच. दोन दिवसात इतकी प्रगती माझ्या पुढाकाराने होण्याची शक्यता तशी नव्हतीच म्हणा.

मित्राचे आईवडील भारतातून आले होते त्यांना भेटायचं म्हणून विकेंडला जमलं नाही. येडपटच आहे मी!! मग तिचाच इमेल आला, हाऊ अबाऊट वॅलेंटाईन्स डे? बोंबला! व्हाट डझ इट मीन? इमेल पन्नास वेळा वाचला, गुगलवर अभ्यास करून झाला पण अर्थ काही लागेना. बराच वेळ गेल्याने तिला अंदाज आला असावा. तिचाच नवा इमेल आला, "डोंट वरी, वुई डोंट हॅव टु सेलिब्रेट इट अ‍ॅज ए वॅलेंटाईन्स. जस्ट अ कॅज्युअल डेट" वगैरे. याह, राईट! मी स्वत:शीच म्हणालो. पण एखाद्या सुंदर मुलीने विचारल्यावर तुमच्याकडे काही ऑप्शन असतो का?

एकदम फाटली होती. समबडी डेटींग मी वॉज ए मॅथेमॅटिकल इंपॉसिबिलीटी. भलत्यासलत्या शंका होत्याच, पण फाटली होती वेगळ्याच कारणाने. त्या अमेरिकन पोरीची ही शंभरावी डेट असेल आणि आमची इथे सुरुवात होती. तीन दिवस गुगलवरून जितकं जमेल तितकं ज्ञान गोळा केलं होतं. पण व्हेरीबएल्स, टू मेनी व्हेरीएबल्स!! आज जमणार नाही, एकदम मिटिंग लांबली, सर्दी झाली, गाडी बिघडली, काहीतरी कारण काढून टेक्स्ट करावं वाटत होतं. नर्व्हसनेस आणि लूज मोशनचा काही संबंध आहे का? गुगलायला पाहिजे. शंखवटी घेऊन दिवस काढावा लागणार आज!

फक इट, आय एम गोईंग ऑन अ डेट टुनाईट!!

कसाबसा आवरून ऑफिसात पोहोचलो. आज क्लायंट बरोबर मिटिंग, माझं मॉडेल अजेंडावर आहे. सकाळी सकाळी मॉडेलवरून बॉसशी वाजतं. च्यायला, बायकोबरोबर भांडून येतो की काय रोज? झालं, ऐनवेळेला मॉडेलमध्ये बदल! माझं सगळं लक्ष मात्र मोबाईलकडे.

एक बरं झालं की भारतीय हॉटेलात जेवायला जायचं ठरलं. तीन वर्षं होऊन गेली इथे तरी मी अजून फारसा भारतीय हॉटेलांच्या पलिकडे गेलो नव्हतो. नॉन्व्हेज अगदी वर्ज्य नसलं तरी जीभ काही अजून सरावली नव्हती. मिटींग ठीकठाक झाली, औपचारिक बदल वगैरे सोडले तर काही टेंशन नाही. माझं प्रेझेंटेशन उरकल्यानंतर मात्र मिटिंग माझ्यासाठी संपलीच होती. काहीही न ऐकता आपण मान डोलावून ऐकतो आहोत असं दाखवण्याची प्रतिक्षिप्त क्रिया एव्हाना मला जमली होती. आता एकच विषय डोक्यात उरला होता...

नखं कापायची राहिलीएत. शॅंपू करूनच जावं. इस्त्री? फॉर्मल घालावेत की कॅज्युअल? डेटला घालावा असा एकही स्वेटर किंवा जॅकेट नाही आपल्याकडे. टेबल बुक करायला पाहिजे, आज गर्दी असणार. बरं झालं आठवलं नाहीतर पचका झाला असता. पोटाचा घेर वाढतोय!! च्यायला, गाडीत फार कचरा झालाय. माझा फेवरेट बँड कोणता? मेटॅलिका डाऊनलोडकरून जमाना झाला, पण अजून ऐकलं नाहीए. सालसा वगैरे तरी शिकायला हवा होता. यूझलेस!! भूक लागलीए, पण आता काही खाल्लं तर वांदा होणार. हा फारच कॅज्युअल वाटतोय टीशर्ट. एकदम प्लेन टीशर्ट म्हणजे बोअरींग होईल. फुल शर्ट घालावा, थंडीचीपण सोय होईल. वॉक वगैरे घ्यायची वेळ आली तर कुडकुडकायला नको. च्युईंगम ठेवावा बरोबर. इंडियन म्हणजे कांदा-लसूण असणार. अशीच आमुची आई असती हा डायलॉग मला आत्ता का आठवतोय!! तीचं प्रोफाईल परत एकदा वाचून घ्यावं. ह्यातला एकही लेखक ओळखीचा नाही!! टीव्ही फारशी बघत नाही वाटतं!...

वेळ झाली, तिला तिच्या घरून पिक अप केलं. फोटोत दिसते तशीच आहे तर. प्रोफाईलवरचं वयही खरंच असावं. मला न्याहाळणारी तिची नजर मला आतल्या आत लाजवून गेली. या क्षणी माझं बिपी किती असेल? अ‍ॅक्सरलरेटर जरा जास्तच दाबतोय का मी? चिल इट, मॅन!! हॉटेलपाशी पोहोचलो, पार्किंग लाईटमध्ये पहिल्यांदाच एकमेकांना नीट पाह्यलं. बरं झालं फुल शर्ट घातलाय, नाहीतर हातावरचे उभे राहिलेले केस तिला दिसले असते. तिने पंजाबी ड्रेस घातलाय की काय!! काहीही!

भेंडी, नेमकं कोणीतरी ओळखीचं दिसणार इथे. छ्या! हे कसं लक्षात आलं नाही आधी! हॉटेलात गेल्यावर पहिले नजर फिरवली. हुश्श! कोणी नाही. एकमेकांना पारखत असतानाच ऑर्डरी गेल्या. हा प्रकार एकदम गमतीदार होता. आईस ब्रेक झाला आणि जरा हलकं वाटलं. एकंदरीत गप्पा टप्पा ठीकच झाल्या. आपल्याला तर पोरगी आवडली. भूक मात्र का मेली होती काय माहित! टिपीकल अमेरीकन लोकांसारखं लो इन स्पाईस न मागता तिने 'स्पाईसी' मागवलं होतं. इंटरेस्टिंग! पॉलिटीक्स, इनइक्वॅलिटी वगैरे विषय म्हणजे काय रोम्यांटिक नाहीत, पण तरी तिला त्यात इंटरेस्ट असावा. नाहीतर वांदाच झाला असता. टु गो बॉक्सेस आल्यानंतर निघूया म्हटलं. तिला बहूतेक बसून गप्पा मारायच्या होत्या! मिडलक्लास मोरॉन आहे मी!

हाऊ अबाऊट अ मूव्ही? तिनेच विचारलं. दगड आहेस लेका तू, दगड! जवळच्याच थेटरात गाडी दामटवली. 'द डिसेंडन्ट्स'ची तिकिटं काढली. खरं तर 'द व्हाव'ची काढायला हवी होती. पण तेव्हढी अक्कल असती असती तर ना. आख्ख्या थेटरात आम्ही दोघंच होतो. 'द डिसेंडन्ट्स' सारखा बायको कोमात वगैरे असलेला रडका सिनेमा वॅलेंटाईन्स डे-ला पहायला अजून कोण येणार? आम्ही दोघंच असल्याने माझं बिपी पुन्हा वाढलं. थेटरात विशेष काही घडलं नाही. मला अपेक्षा होती असं नाही, पण प्रोबॅबिलिटी!!

सिनेमावरून घरी निघालो. माझं घरं जाताना रस्त्यातच होतं. सिग्नलला थांबलो असताना तिला बोट करून दाखवलं. दॅट इज माय अपार्टमेंट. दोन पाच मिनिटांनी तिने विचारलं. डू यु हॅव वाईन अ‍ॅट होम?

येड** आहेस तू! दॅट शूड हॅव बिन यूअर लाईन! पुढे यु टर्न मारला आणि ट्युब पेटली. शीट!!! काँडम??? या शक्यतेचा विचारच नव्हता केला. फकिंग प्रोबॅबिलिटी!! एकदम थंडच पडलो. चेतन भगतच्या पुस्तकापासून ते हॉलिवूड सिमेनात पाहिलेले सगळे प्रसंग डोळ्यासमोर तरळून गेले. समोरच मिळेल, पण आता कसं घेणार? मनात फक्त शिव्याच येत होत्या. आता काय??
...

चार पाच वेळा अलार्म स्नूझ करून झाला होता. ऑफिसची वेळ केव्हाच टळली होती. नंतरची रात्र फारच वेगात गेली. माझ्याकडून गाढवपणा झाला नाही असं नाही, पण प्रत्येकवेळी तिनंच प्रसंगावधान राखलं होतं. ज्या दिवशी वॅलेंटाईन मेला त्या दिवशीच माझ्यातला उरलासुरला मध्यवर्गीयही मेला होता. अलगद बिलगून मी तिच्या कानात म्हणालो, हॅपी वॅलेंटाईन्स डे...

Tuesday, May 4, 2010

हबल- २० वर्षांची यशोगाथा!

बरोबर चारशे वर्षांपुर्वी, म्हणजे १६१० मध्ये 'गॅलीलीओ गॅलीलीने' प्रथम त्या निळ्या आकाशात काय आहे हे बघण्याकरता दुर्बिण आकाशाकडे रोखली. तेव्हा आकाश म्हणजे स्वर्ग अशी मानवाची कल्पना होती. इंग्रजीतील 'हेवन' हा शब्दाचा उगम,अर्थच आकाशाशी(sky) संबंधीत आहे. कदाचित या 'स्वर्गाच्या ओढीनेच' मानवाला आकाशात डोकावायची इच्छा झाली असेल का? काही का असेना, या 'दुर्बिण परंपरेमुळे' जितके अवकाश मानवाला आजवर दिसले आहे त्यावरुन अवकाशाला 'स्वर्गीय' हे विषेशण मात्र अगदी चपखल बसावे! या अवकाश संशोधनात सिंहाचा वाटा असलेल्या 'हबल दुर्बिणीला' नुकतीच वीस वर्षं पुर्ण झाली, त्यानिमित्ताने हबलची ही छोटीशी ओळख.

'हबल'च्या जन्माची कहाणी ७० वर्षांची आहे. १९२३ मध्ये सर्वप्रथम 'अवकाशातील दुर्बिण' ही कल्पना 'हर्मन ओबर्थ', 'रॉकेट्रीच्या' जनकांपैकी एक, यांनी कागदावर मांडली. अवकाशातील दुर्बिणीचे जनक 'स्पीत्झर' यांनी १९६९ मध्ये शास्त्रंज्ञांना गोळाकरुन या प्रकल्पाची खर्‍या अर्थाने सुरुवात केली. अखेर १९७७ मध्ये अमेरीकन काँग्रेसची संमती मिळाली. पृथ्वी विश्वाचे केंद्र आहे पासुन सुरु झालेली ही शोधमालिका, आपली आकाशगंगा हीच मुळात एकटी नाही हे इतर आकाशागंगां शोधुन सिद्ध करणारे 'एडविन हबल' यांचे नाव या दुर्बिणीला देण्यात आले.

२४ एप्रिल १९९० साली 'डिस्कव्हरी हे अंतराळयान हबलला घेउन अवकाशात झेपावले. दुसर्‍याच दिवशी, म्हणजे २५ एप्रिल रोजी हबलला त्याच्या ईप्सित कक्षेत कार्यरत करण्यात आले. हबलची कक्षा पृथ्वीतळापासुन ५७५ किलोमीटर वर, म्हणजेच पृथ्वीच्या वातावरणाच्या अगदी शेवटी, आहे.

हबल एक पृथ्वी प्रदक्षिणा ९६ मिनिटात करतो, म्हणजेच त्याचा वेग ८ किलोमीटर प्रतीसेकंद किंवा २९,००० किलोमीटर प्रतितास इतका आहे! एखाद्या अंधार्‍या स्वच्छ रात्री तुम्ही हबलला तुमच्या डोळ्यांनी बघुही शकता. त्याकरता हा दुवा पहा. येथे Configuration मध्ये तुमचा देश, आणि शहर निवडा. मग खाली Satellites मध्ये  HST वर क्लिक करा. त्यानंतर तुम्हाला एक तक्ता दिसेल, त्यावरुन तुम्हाला कधी व कुठे बघायचे हे दिसेल. एक छोटासा प्रकाशीत पण वेगाने हलणारा ठिपका अपेक्षित ठिकाणी-अपेक्षित वेळी दिसला तर तो हबलच असेल. (इतके कष्ट घ्यायचे नसतील तर नुसतेच हबलच्या स्थानाचे बदलते चित्र पहाण्याकरता येथे क्लिक करा)

हबलचे तंत्रज्ञान हे साधारण ८० च्या दशकातले, त्यावेळी कंप्युटर इतका प्रगत नव्हता, त्यानंतर झालेली विलक्षण प्रगती आपण जाणताच. आता ऐकायला गंमत वाटेल, पण हबलवरील एका मुख्य संगणकावर 'अतिप्राचिन' असा ४८६ प्रोसेसर होता! संगणाकाच्या जगात झपाट्याने मागे पडत चाललेले तंत्रज्ञान दुरुस्त करणे म्हणजे काय हे आपल्याला माहित असेलच. तश्याच अडचणी हबल शास्त्रंज्ञांनाही आल्या. ते असो, वाढदिवसाबद्दलच्या लेखात अडचणी नकोत नाही का. हबल दुर्बिणीतील तंत्रज्ञानाबद्दल अधिक माहिती हवे असल्यास येथे पहा.

हबलने आजपर्यंत केलेले योगदान प्रचंड आहे, इतके की त्याने खगोलशास्त्राची पुस्तकेच बदलली आहेत. तसेच हबलने पाठवलेल्या चित्रांनी सामान्यांनाही मोहित केलं आहे. म्हणुनच कदाचित हबल आज एक सेलेब्रीटी आहे. हबलने लावलेल्या अनेक शोधांपैकी काही महत्त्वाचे शोध येथे पाहुयात. विश्वाचे वय, १३७५ कोटी वर्षापर्यंत बरोबर मोजणे हबल मुळे शक्य झाले. याआधी विश्वाचे वय १००० ते २००० कोटी यामध्ये असावे असा अंदाज होता. आता हा शोध कीती महत्त्वाचा? हे पाहण्याकरता ह्या आकड्यांची तुलना करुयात. पृथ्वीवरील सजीव सृष्टीचा इतिहास ४०० कोटी वर्षांचा आहे, मानवाचा इतिहास जाउद्या!

पण सर्वात महत्त्वाचा हबलने लावलेला शोध म्हणजे 'डार्क एनर्जीचा'. डार्क एनर्जी म्हणजेच ते अद्भुत बल ज्यामुळे हे विश्व सतत प्रसरण पावत आहे. (expanding universe). डार्क एनर्जीबद्दल अधिक जाणुन घेण्याकरता हे जरुर पहा. हे अत्यंत सुंदर असे स्थळ हबलचेच आहे.

याशिवाय हबलमुळे शास्त्रंज्ञांना तार्‍यांची निर्मिती कशी होते ते पाहता आले. अनेक आकाशगंगांना उत्क्रांतीच्या वेगवेगळ्या अवस्थेंमध्ये पाहता, अभ्यासता आले. जेणे करुन विश्वाच्या निर्मितीचे कोडे काही अंशी तरी सुटेल अशी खात्रीशीर माहीती मिळाली.

हबल डीप फील्ड, हबलने शोधलेल्या काही आकाशगंगा इतक्या लांब आहेत की त्यापासुन निघालेला प्रकाश इथे इथे पोहोचण्याकरीता हजारों कोटी वर्षे लागतात, म्हणजेच आपला सुर्य निर्माण होणाच्या आधी तिथुन निघालेला प्रकाश आज आपल्यापर्यंत पोहचत आहे.

हबलने अनेक ग्रहांचा जन्म टिपलांय, तरुण तार्‍यांच्या निर्मितीतील गॅस आणि इतर मॅटरने बनलेल्या  प्रोटोप्लॅनेटरी डिस्क्स दाखवल्या आहेत. ह्या विश्वातील (येथे विश्व म्हणजे फक्त पृथ्वी नाही, फक्त आपली आकाशगंगा नाही) सर्वात तेजस्वी घटना 'गॅमा-रे-बर्स्ट्' सुद्धा दाखवली आहे. ह्या अनंत अश्या विश्वात काही सेकंद ते काहि मिनिटं इतक्याच कालावधी साठी घडणारी ही घटना आपण पाहु शकतो यातच सगळे आले. त्याशिवाय अनेक मनोहर नेब्युले, आकाशगंगा वगैरे वगैरे हबलने दाखवले आहेतच. खाली काही निवडक चित्रे डकवत आहे, अधिक चित्रे येथे पहावित.








ही चित्रे पाहिल्यानंतर मी वरती 'स्वर्गीय' का म्हणालो ते पटले असेलच. चित्रांवर क्लिक केल्यास चित्रांचे स्रोत सापडतील. तर अश्या ह्या हबलच्या वापरासाठी कुणीही संमती मागु शकतो, आजवर हबलच्या मदतीने हजारो संशोधने प्रसिद्ध झाली आहेत. २००१ साली घेतलेल्या इंटरनेट पोलनुसार लोकांनी 'हॉर्सहेड नेब्युला' चे निरीक्षण नासाने करावे असे मत दिले होते.

तर असा हा हबल गेली वीस वर्षे आपल्या ज्ञानात भर घालतोच आहे, अधुनमधुन त्याची डागडुजीही केली गेली आहे. हबल अजुन १०-१५ वर्षे तरी काम करेल, मग त्याला रीटायर केले जाइल, पण अर्थातच त्याच्यापेक्षा प्रगत अश्या दुर्बिणीनेच.

Sunday, April 18, 2010

ज्वालामुखी आणि इतिहास-३


तंबोराह-द ईयर विदाउट समर-१८१५
१२ चौ. कीमी क्षेत्रफळाचा कॅल्डेरा बनवणारा हा उद्रेक 'रेकॉर्डेड' इतिहासातील सर्वात मोठा. मागच्या भागात पाहिलेल्या क्राकातुआपेक्षा सुमारे पाच पट विध्वंसक. तंबोराह हा सुद्धा इंडोनेशीआतील एक पर्वतावर असलेला ज्वालामुखी. सुमारे १२५ क्युबीक किलोमीटर राख या उद्रेकातुन बाहेर पडली. ही राख सुमारे १५०० कीमी पर्यंत पसरली. ह्या उद्रेकाचा इरप्शन कॉलम ४४ कीमी उंच होता. ह्या उद्रेकाच्या आधी सुमारे सहा वर्षे तंबोराह सक्रीय होता.

उद्रेकामुळे झालेल्या पर्वताच्या उंचीतील फरक पाहिल्यास या उद्रेकाची तीव्रता कीती असेल याची कल्पना येइल. उद्रेकामुळे पर्वताची उंची सुमारे ५००० फुटांनी कमी झाली. या घटनेत जवळजवळ १लाख लोक मृत्युमुखी पडले. यातील  १० हजार लोक विस्फोट, पायरोक्लास्टीक फ्लो इ. मुळे मेले, इतरांचा शेवट रोगराई आणि उपासमारीमुळे झाला.

या वर्षात जगभरात थंडीची लाट आली होती,म्हणुनच या वर्षाला 'द ईयर विदाउट समर' असे म्हणले जाते. यु. एस. जीऑलॉजीकल सर्वेनुसार जगभरातील तापमान ३ अंश सेल्सीअस पर्यंत खाली गेले. वाढलेल्या थंडीमुळे पीकांचे प्रचंड नुकसान होउन जीवीतहानी अधिकच वाढली.

कमी झालेल्या तापमानाचे मुख्य कारण उद्रेकातुन बाहेर पडलेला २० कोटी टन सल्फर डायॉक्साईड वायु. पण त्याशिवाय कमी झालेल्या सौरउर्जेच्या उत्सर्जनामुळे या तापमान बदलास हातभार लागल्याची शक्यता वर्तवली जाते. या काळात कमी झालेल्या उत्सर्जनाला डाल्टन मिनीमम म्हणले जाते.



पीनाटुबो-१९९१
१५ जुन १९९१ साली फीलीपाईन्स मधील याच नावाच्या पर्वतावर झालेला हा शक्तीशाली विस्फोट.  भुगर्भ हालचालीचे निरीक्षण सर्वप्रथम सर्वात यशस्वीरीत्या या वेळी केले गेले. अगदीच कमी झालेली मनुष्यहानी प्रगत तंत्रज्ञानाचे यशच आहे असे म्हणावे लागेल. ५० हजारांपेक्षा जास्त लोकांचे स्थलांतर यशस्वीरीत्या केले गेले.यात मृत्युमुखी पडलेल्यांपैकी बहुतेक रोगराइचे बळी ठरले. दुर्देवाने याच वेळी आलेल्या वादळाने परिस्थीती आणखीन बिघडली.

ह्या उद्रेकाचा इरप्शन कॉलम सुमारे ७ कीमी उंच होता. या उद्रेकाआधी आणि नंतर भुकंपाचे अनेक हादरे नोंदवले गेले आहेत. उद्रेकाने पर्वाताच्या शिखरावर २ कीमी व्यासाचा कॅल्डेरा तयार झाला. ह्या उद्रेकाने जगभरातील तापमान सुमारे अर्धा अंश खाली गेल्याचे मानले जाते.

यांशिवाय काही महत्त्वाचे उद्रेक म्हणजे, वायोमींग राज्यातील यलो स्टोन येथे ठरावीक कालांतराने झालेले प्रचंड उद्रेक. (पहिला २१ लाख वर्षांपुर्वी, दुसरा त्यानंतर ७ लाख वर्षांनी, आणि तिसरा १४ लाख वर्षांनी, ह्या नियमाने या पुढचा उद्रेक आता होण्याची शक्यता आहे, कदाचित २०१२ ला व्हावा. ;) ) हे तीनही उद्रेक तंबोराहच्या उद्रेकाइतकेच शक्तीशाली होते.

३५०० वर्षांपुर्वीचा सँतोरीनी उद्रेक. 'लॉस्ट सीटी ओफ अ‍ॅटलांटीस', 'बायबल मधील दहा प्लेग' अश्या काही दंतकथांचा संबंध या उद्रेकाशी जोडला जातो.

आईसलँडचा उद्रेक कीती विनाशक?
हे पाहण्याकरीता आपण ह्या सगळ्या उद्रेकांची ढोबळमानाने तुलना करुयात.

शास्त्रज्ञ उद्रेकाची तीव्रता Volcanic Explosivity Index(VEI) ने मोजतात. ह्याची कल्पना येण्याकरता खालील चित्र पहा.

उद्रेक ---            VEI
टोबा   ---            ८
तंबोराह ---           ७
क्राकातुआ---         ६
पिनाटुबो ---          ६


राखेच्या उत्सर्जनानुसार तुलना

Thorvaldur Thordarson या शास्त्रज्ञाच्या मते आईसलँडच्या ह्या उद्रेकाचा VEI २ ते ३ असावा. आईसलँड्वर होणारी ही हालचाल प्रथमच होत नाहीए. मागील दहा वर्षांची हालचाल पाहता हालचाल आजुन वाढण्याची शक्यता थोर्वाल्दुर व्यक्त करतो.  शास्त्रज्ञांना काळजी आहे ती या पेक्षा मोठ्या अश्या 'काटला' ज्वालामुखी जागृत होण्याची. गेल्या हजार वर्षात आजपर्यंत तीन वेळा Eyjafjallajokull जागा झाला आहे आणि त्यानंतर काटला ही.

थोडक्यात्, हवाईकंपन्यांना होत असलेल्या प्रचंड नुकसानाशिवाय आज तरी फार मोठे नुकसान अपे़क्षित नाही.

समाप्त.

संदर्भ साभार,
१. HOW VOLCANOES WORK सॅन डीएगो स्टेट युनिव्हर्सिटी.

Saturday, April 17, 2010

ज्वालामुखी आणि इतिहास-२

बहुतेक जगातील सर्वात प्रसिद्ध ज्वालामुखीचा उद्रेक म्हणजे पॉम्पेईचा. इसवीसन ७८-७९ मध्ये झालेल्या उद्रेका मुळे पॉम्पेई शहराचा संपुर्ण विनाश झाला.जगातील हा पहिला असा उद्रेक ज्याची तपशीलवार माहिती इतिहासात आढळते. प्लीनी द यंगर नामक मनुष्याने साधारण २० मैलांवरुन याची निरिक्षणे नोंदवली आहेत. यात त्याने उद्रेकाच्या आधी झालेले भुकंपाचे हादरे, इरप्शन कॉलम *, पायरोक्लास्टीक फ्लो, आणि त्सुनामीबद्दल नोंदी केल्या आहेत. शास्त्रंज्ञांनी केलेल्या अभ्यासानुसार ह्याचा इरप्शन कॉलम सुमारे २० मैल (३२ कीमी) असावा, २० तासात सुमारे ४ क्युबिक किलोमीटर राख या उद्रेकात बाहेर पडली.

*ह्या प्रकारच्या उद्रेकाला प्लीनीयन उद्रेक असे संबोधले जाते.

वेसुविअस पर्वतातील या उद्रेकामुळे सुमारे ३००० लोक पडणार्‍या राखेमुळे गुदमरुन मेले,काही विषारु वायुंमुळे मेले आणि गाडले गेले. पॉम्पेईमध्ये अनेक सांगाडे अश्या अवस्थेत उत्खननात सापडले आहेत. त्याच सांगाड्यांमध्ये प्लॅस्टर भरुन केलेल्या पुतळ्यांची ही काही चित्रे.
१.
 २.

३. साखळीने बांधलेला कुत्रा (शक्यता)

पॉम्पेई हे सोळाव्या शतकापर्यंत जमिनीखाली होते. १७ व्या शतकात सुरु केलेले उत्खनन तेथे आजही सुरु आहे. जवळ जवळ ७०-७५ % गावाचे उत्खनन आजपर्यंत झाले आहे. आज पॉम्पेई हे 'वर्ल्ड हेरीटेज साइट' असुन सुमारे २५ लाख प्रेक्षक दर वर्षी तेथे जातात.

ह्या उद्रेकानंतरही आज पर्यंत वेसुवियस ५० वेळा जागा झाला आहे. ११व्या शतकापर्यंत १०० वर्षांतुन किमान एकदा वेसुवियस जागा झाला. ११ व्या शतकानंतर मात्र ६०० वर्षे तो निद्रीतावस्थेत गेला. सद्ध्या जागृत नसला तरी गेल्या शतकात काही उद्रेक झाले आहेत. उत्खननातील माहितीनुसार पॉम्पेईच्या घटनेआधीही काही लहान उद्रेक झाले असावेत असा अंदाज बांधता येतो.

क्राकातुआ १८८३
भुकंपप्रवण अश्या इंडोनेशीयातील सुमात्राच्या जवळील बेटावरील १८८३ साली झालेला हा प्रचंड उद्रेक. ह्या उद्रेकाची क्षमता, हिरोशिमावर टाकलेल्या न्युक्लीअर बॉम्बच्या तेरा हजारपट असावी. हा विस्फोट ऑस्ट्रेलियापर्यंत ऐकु गेल्याच्या नोंदी आहेत. २१ क्युबीक किलोमीटर राख हवेत सोडण्यार्‍या या उद्रेकाची ताकद इतकी होती की यामुळे नवीन बेटाची निर्मिती झाल्याचे सांगितले जाते.



जर्मन वॉरशीप एलिझाबेथने या उद्रेकाच्या इरप्सशन कॉलमची नोंद ११ कीमी इतकी केली आहे. ह्यामुळे निर्माण झालेल्या त्सुनामीच्या लाटा ४० मीटर उंचीच्या होत्या. याची माहीती एका प्रत्यक्षदर्शीच्या शब्दांत,

"Suddenly we saw a gigantic wave of prodigious height advancing toward the seashore with considerable speed. Immediately, the crew . . .managed to set sail in face of the imminent danger; the ship had just enough time to meet with the wave from the front. The ship met the wave head on and the Loudon was lifted up with a dizzying rapidity and made a formidable leap... The ship rode at a high angle over the crest of the wave and down the other side. The wave continued on its journey toward land, and the benumbed crew watched as the sea in a single sweeping motion consumed the town. There, where an instant before had lain the town of Telok Betong, nothing remained but the open sea."

पायरोक्लास्टीक फ्लो, त्सुनामी आणि उद्रेक यासगळ्यांचा परिणाम म्हणुन ३५००० पेक्षा जास्त लोक मृत्युमुखी पडले. उद्रेकामुळे सजीव सृष्टी पुर्ण नाहीशी झाली आहे का हे बघायला जेव्हा काही शास्त्रज्ञ बेटावर पोहोचले तेव्ह्या त्यांना फक्त काही कोळी (स्पाईडर) जीवंत सापडले, पण एक-दोन वर्षात पुन्हा गवत वगैरे उगवणे सुरु झाल्याचे सांगितले जाते.

ह्या उद्रेकाने हवेत फेकली गेलेली राख कित्येक वर्षे वातावरणात(स्ट्रॅटोस्फीअर जवळ) होती. ह्या राखेमुळे तयार झालेला ढग विषुववृत्तापर्यंत पसरला. ह्या ढगात सल्फर डाय-ऑक्साइड वायुही होता. यावायुचे पाण्याच्या वाफेबरोबर रसायन झाल्याने आम्ल (अ‍ॅसीडीक एअरोसोल्स) आणि राखेचे एक आवरण तयार झाले, ह्या आवरणामुळे सुर्याचा बराच प्रकाश परावर्तित होउ लागला. यामुळे जगभरातील तापमान २ अंशांपर्यंत खाली गेले. या आवरणामुळे अवकाशात रंगांची उधळण झाल्याच्या नोंदी आहेत. या काळातील सुर्योदय आणि सुर्यास्त चित्रकारांच्या विशेष आवडीचे होते.

विल्यम अ‍ॅस्क्रॉफ्टने चितारलेला एक सुर्यास्त.

ज्वालामुखी आणि इतिहास

नुकत्याच झालेल्या आईसलँडमधील ज्वालामुखीने घातलेला गोंधळ आपण वाचलाच असेल. अश्याच काही ऐतिहासिक ज्वालामुखींची माहिती पाहुयात.

सुपरव्होल्कॅनो: सुपर व्होल्कॅनो कमीत कमी ३०० क्युबिक किलोमीटर अ‍ॅश (मॅग्मा) वातावरणात पसरवते. १००० क्युबिक किलोमीटर अ‍ॅशमुळे एक किलोमीटर रुंदीच्या लघुग्रहाने(अ‍ॅस्टेरॉइड) च्या धडकेने जितके नुकसान होईल त्याच्याशी तुलना करता येते. साधारणपणे एक लाख वर्षांत असा एक सुपर वोल्कॅनो होतो. अश्या सुपर वोल्कॅनोंमुळे अनेक प्रजाती नष्ट होउन पृथ्वीचा इतिहासच बदलु शकतो.

सर्वात नुकताच झालेला सुपर व्होल्कॅनो म्हणजे टोबाचा वोल्कॅनो जवळ जवळ ७४,००० वर्षांपुर्वीचा , याचा आपल्या इतिहासाशी असलेला संबंध थोडासा रंजक आणि मतभेद असलेला आहे.

पर्मिअन एक्स्टींशन
सुमारे २५ कोटी वर्षांपुर्वी चीन जवळील समुद्रात झालेल्या या ज्वालामुखीने पृथ्वीची प्रगती एकदम थांबली असे म्हणल्यास अतिशयोक्ती व्हायला नको. ९० टक्क्यांपेक्षा जास्त जलचरांचा यात संपुर्ण नाश झाला. जमीनीवरील सुमारे ७० टक्के व्हर्टीब्रेट्स (कणा असलेले, मनुष्य ही व्हर्टीब्रेट मध्ये येतो) नष्ट झाले. कीटके (इन्सेक्ट्स, इन्सेक्ट म्हणजे पृथ्वीवरील प्रचंड समृद्ध प्रजाती, लाखो उपजाती, पृथ्वीवर जवळजवळ सर्वं ठिकाणी यांचा वावर असतो) प्रचंड प्रमाणात नाश झाला. कीटकांचा इतका नाश कधीही झाला नसावा असे शास्त्रंज्ञांचे मत आहे.

ह्या महाप्रचंड ज्वालामुखीमुळे इतर ज्वालामुखी सुद्धा 'ट्रीगर' झाल्याचे आढळले आहे, उदा. ह्या व्होल्कॅनोमुळे झालेली सायबेरीयातील भुगर्भ हालचालीने कित्येक लाख कीलोमीटर क्षेत्रफळावर लाव्हा पसरल्याचे सांगितले जाते.


द टोबा सुपर-इरप्शन
इंडोनेशियातील टोबा तलावात झालेल्या ह्या भुकंपाने पृथ्वीवर अमुलाग्र बदल झाल्याचा काही शास्त्रंज्ञांनाचा दावा आहे (ह्यावर अजुन शोध चालुच आहे) ह्यामुळे काही दशके पृथ्वीवर 'जबरदस्तीची थंडी' पडली असावी. पण सगळ्यात महत्त्वाचे म्हणजे, यामुळे मानवजातीची मोठ्याप्रमाणावर हानी झाल्याची शक्यता आहे.

भारतात पुरात्तत्व संशोधन करुन ह्या ज्वालामुखीचे काय परिणाम झाले असतील याचा अभ्यास करणे चालु आहे. प्रगत हत्यारे सापडल्याने ह्या ज्वालामुखीच्या आधी आणि नंतरही उत्तखननात सापडल्याने काही लोकांचा दावा आहे की प्रगत मनुष्य आशियात ह्या आधी आला असावा, पण त्याचा ह्या ज्वालामुखीने नाश झाला असावा. आत्तापर्यंत मानल्या गेलेला 'आफ्रिकेतुन बाहेर पडायचा फसलेला बेत' (फेल्ड डिस्पर्सल) हा चुकीचा असु शकतो. जर हे खरे असेल तर त्यावेळी आलेल्या प्रगत जाती यात नष्ट झाल्या असाव्यात (कमजोर झाल्या असाव्यात) त्यामुळे प्रगत पीढीची नवी तुकडी सहज येउन बस्तान बसवु शकली, तसे असल्यास हत्यारे एकत्र सापडण्याचा तर्क करता येतो.

संदर्भ

Thursday, March 25, 2010

बाप्पाशी गप्पा-2.


काय भानगड असेल असा विचार करतच होतो तेव्हढ्यात जी-मेल वर "बाप्पा wants to chat with you" !!! बाप्पाचा इमेल तर भन्नाटच होता. फक्त 'बाप्पा' @ वगैरे काही नाही! मी चॅट रीक्वेस्ट अक्सेप्ट करणार इतक्यात तिकडुन बाप्पाने नमस्कार पाठवला,

बाप्पा: नमस्कार!

बाप्पाची चॅट रीक्वेस्ट आपोआप नाहीशी झाली.

मी: राम राम!

बाप्पा: बरोबर ओळखलस मला. :-)

स्माइली!

मी: म्हणजे?

बाप्पा: हा हा. तुझा 'म्हणजे' अपेक्षितच होता. तुझे प्रतिसाद वाचत असतो मी.

आता मात्र मला रहावले नाही, मी विचारलंच!
मी: पण मी?

बाप्पा: अरे बाबा, माझ्यावर अंधश्रद्धा ठेवणारे एकाचे दहा करुन काय काय पसरवात माझ्या नावाने हे तुला मी का सांगायला हवे?

मी: तुच तयार केलेले लोक ना हे?

बाप्पा: अजुन प्रश्नचिन्ह आहेच का? :-)

मी: शेवटी मी पडलो नास्तिक. :-)

बाप्पा: अरे, हा माणुस एकच काय तो चुकीचा बनवला रे मी. तुमच्या भाषेत सांगायचं तर डी-बगींग मध्ये गोंधळ झाला अन बर्‍याच चुका राहुन गेल्या. जे निसर्गाच्या नियमानुसार घडते त्याला चमत्कार म्हणणारी मंडळी तुम्ही, आणि स्वत:च केलेल्या पराक्रमाला मात्र दगडं फेकुन मारता!

मी: ???

बाप्पा: माणसानेच शोधलेल्या रेल्वेवर 'भुतांनी चालवलेली गाडी' म्हणुन दगड फेकणारे कोण? ओटीसच्या इलीवेटरला काय समजला होतात? तु विसरलास?

मी: :-) पण मग तु काही करत का नाहीस?

बाप्पा: अरे ही मंडळी इतकी आंधळी झाली आहेत की खुद्द मी सांगितलं तरी त्यांचा विश्वास बसणारच नाही. मुळात देव तोच जो कुणालाही कधीच दिसु शकणार नाही असा रुलच करुन ठेवलाय त्यांनी.खुद्द मी आलो तर लगेच 'फाउल' म्हणुन पुढील सर्व बादच की!

मी तुझ्याशी खरंच बोललो का ह्यावर तु जरा विचार करशील, माझा शोध घ्यायचा प्रयत्न केलासच, पण हे नक्की काय याचा छडा लावायचा प्रयत्न करशील. या उलट जर मी माझ्याबद्द्ल भ्रामक कल्पना असणार्‍यांशी बोललो तर एकतर कंप्युटर भुताने झपाटला आहे म्हणतील नाहीतर मठ उघडुन 'सत्यानंद स्वामी' होउन लोकांना लुबाडतील.

मी: पण मग हे प्रकरण संपायचे तरी कसे?

बाप्पा: माणसानेच ह्या कल्पना माणसाच्या मनात घुसवल्या, माणुसच त्या दुर करु शकतो.

मी:खरंय! अरे पण तु कंप्युटर, चॅट, फोरम्स इथे काय करतोयस?

बाप्पा: अनादी मी अनंत मी!

मी: हा हा!

बाप्पा: असो, आता पळतो, एका तमिळ फोरम वरती जोरदार काथ्याकुट सुरु आहे माझ्या नावाने, जायला हवे! जाता, जाता ट्वीटरवर माझे 'बाप्पा' हॅँडल आहे, 'फ़ॉलो' करा!

मी: जरुर! भेटुच!

दुर कुठुन तरी मला, ' .. डंका बोले दुम दुम, जागो जागो अब तुम' ऐकु यायला लागलं! माझ्या समोर पांढरी चमकादार छोटीसी चौकट दिसत होती. त्यावर इँग्रजीत 'डीसमीस आणि स्नुझ' असं लिहलेलं होतं. मी काहीतरी बटण दाबतोय असं मला जाणवलं. आवाज बंद झाला...

Saturday, March 20, 2010

बाप्पाशी गप्पा!

नेहमीप्रमाणे आख्खी रात्र इंटरनेटावर वाया घालवुन पहाटे सहा-सातच्या सुमारास मी झोपायलाच निघालो होतो तितक्यात 'व्यक्तीगत निरोप (1)' असे वाचले आणि म्हणलं आता कोण?

व्यनीचा विषय होता, 'गुड मॉर्निंग' आणि पाठवणा-या सदस्याचे नाव 'बाप्पा'! मी निरोप उघडला आणि काय लिहलेय ते वाचले पण काही संदर्भ लागेना, निरोपात मजकुर होता,
काय राव, नवीन सदस्यांची उडवता वगैरे ठिक आहे हो, पण आमच्या मागे हात धुवुन का लागलात?
-बाप्पा.
माझ्या डोक्यात काहीही उजेड न पडल्याने म्हणलं हा बाप्पा आहे तरी कोण बघावे! 'बाप्पा' वर क्लिक केले तर समोर "तुम्हाला या पानाशी पोहोचण्याची मुभा नाही" !! नेहमीप्रमाणे राजेंच ड्रुपल गंडलं दिसतंय असं म्हणत चार शिव्या देउन पुन्हा लॉग़ इन केलं. पुन्हा क्लिकलो, पुन्हा तेच, "तुम्हाला या पानाशी पोहोचण्याची मुभा नाही"!!! लॉग आउट तर झालेलो नाही याची यावेळी खात्री केली! काय भानगड आहे कळेना! ट्युब पेटली, संपादकमंडळींपैकी कुणीतरी चेष्टा करतंय तर! धम्याच असणार म्हणुन चार शिव्या त्याला दिल्या आणि हजर सभासदांची लिस्ट पाहीली तर फक्त मीच हजर! निरोप तर काही क्षणांपुर्वीच आलेला आहे! अच्छा बच्चु असं म्हणुन बाप्पाला निरोपाचं उत्तर लिहायला घेतलं.

मॉर्निंग, पण ती तर इथे, तुम्ही भारतात असाल तर एव्हीनींग. कशाबद्दल बोलता आहात? मला काही संदर्भ लागला नाही. जरा सविस्तर लिहा. असो, आता मी झोपायला जात आहे, उद्या भेटुच!
-नाईल.


उत्तर पाठवले आणि लॉगआउट झालो, मुद्दाम! मला पाळत ठेवायची होती हा बाप्पा पुन्हा लॉग इन होतो का! सारखं रीफ्रेश करत राहिलो. इतर मराठी संस्थळांवरुनही लॉग आउट केले, तिथल्या हजर सभासदांच्या यादीकडे लक्ष ठेवुनच होतो. जवळ जवळ अर्धा तास कुठेच काही संशयास्पद आढळलं नाही. जाम झोप येत होती, म्हणलं एकदा लॉगइन करुन पहावं आणि झोपावं. लॉग इन केलं आणि मी उडालोच! पुन्हा 'व्यक्तीगत निरोप (1)' !! हजर सभासदात मी एकटाच! व्यनी उघडुन सर्वप्रथम वेळ पाहीली! मी उत्तर दिल्याच्या दुस-याच मिनिटाला उत्तर आलेले होते, तेव्हा तर मी लॉग्ड इन होतो, इतर कोणीही हजर नव्हते! आता मात्र डोस्कं सटकलं! 'माझे खाते' वर क्लिक करुन नव्या टॅबमध्ये उघडले, 'वाटचाल' वर गेलो. माझे नुकतेच दिलेले प्रतिसाद वाचले, त्याखाली आलेले इतर प्रतिसाद वाचले, बाप्पा हे नाव कुठेच दिसलं नाही! एकदम आठवलं, च्यायला मी त्याचा निरोप तर वाचलाच नाही!

किती शोधाशोध कराल राव? दिव्या खाली अंधार असे झाले की तुमचे! खरंच कळले नाही मी कोण ते?
असं करा, तुमचा इमेल पाठवा व्यनीने, चॅट करुयात!
-बाप्पा

क्रमश:

तळटिपा: व्यक्तीगत निरोप=इमेल. इतर पात्रे म्हणजे आमचे संस्थळांवरील मित्र.

Sunday, May 10, 2009

You are a grad student when...

मला बर्‍याचदा मित्रलोक विचारतात, how's the grad life? मला अमेरिकेत शिक्षणाकरता येउन आता एक वर्ष झालं. उन्हाळ्याची सुटी लागली आणि मला वाटलं बघावं जरा मागे जाउन जरा life कशी आहे ते.

नुकतीच संपलेली Spring semester मला अत्यंत वाईट गेली. प्रचंड काम आणि त्यात ३-४ महीने सतत झालेला allergy चा त्रास. कशाला म्हणजे कशाला वेळ नाही. घरापासुन दुर असल्याच दु:ख जरी असली तरी घरची आठ्वण काढायलाही वेळ नसेल तर ते फारच टोचतं. 'पडु आजारी मौज ही वाटे भारी' हे तेव्हाच जेव्हा आईच्या हाताने तुप-लिंबु-भात खायला मिळतो, आजीचे लाड जेव्हा दस पटीने वाढतात आणि जेव्हा तिच्या मांडीवर डोकं ठेवुन मनसोक्त झोपता येतं. आजारीपणात एकटेपणाची जाणिवच जास्त छळते.

तर अश्या ह्या grad life बद्दल चार ओळि सुचल्या आणि म्हटलं लिहाव्यात. आज मला अशी वाटलेली ही grad life उद्यापण अशीच वाटेल असं काही नाही, पण आज कशी वाटली ते उद्याच्या रहाटगाडग्यात हरवुन गेलं तर किमान त्याची आठवण तरी ही पोस्ट करुन देईल हीच माफक अपेक्षा.

So, you are a grad student:

when your life is reduced to that half an hour between your wake-up and get back to work time

when you are not sure if the stomachache you have is because of the taco you had yesterday or because you haven't had anything since then

when your connection to the outside world is reduced to things like Facebook status messages or twitter.

when your last conversation on phone with folks was same as this one

when you have really forgotten when you last read a book, saw a tv show or read a newspaper with a cup of tea in the morning which you loved you don't remember when

when you create lists of things to do in vacation but fritter it away sleeping

when you are always late to bed but still wake up early without a call from you mom

when you might have to celebrate your birthday by working 24 hours :)

when you think you are behind the world, depressed and the only thing that gives you solace is phdcomic, for you see this indeed is the grad life!
:) :)

Thursday, April 23, 2009

ईश्क

ईश्क

कहते है इस ईश्क को है दवा हर दर्द की
कोई हमे भी ये दवा पीला दे

कहते है नही चलती इस पर किसी खुदा की
कोई हमे भी इस खुदा से मिला दे

कहते है नही होती जन्नत भी इस दुनिया सी
कोई हमे भी ये दुनिया दिखा दे

कहते है नही लगती भूख-प्यास मोहब्बत मे,
कोई हमारी ये प्यास ही बुझा दे

कहते है इश्क मे नही मुकाम दूर कोई
हमे इस सफ़र मे दे दे साथ कोई

कहते है ये इश्क ज़ालिम इस दुनिया को भुला दे
तेरे प्यार मे सनम हम खुद को डूबा दे

कहते है लोग इश्क है सपनो की बात सारी
इस सपने मे हम बीतादे जिंदगी हमारी

कहते है इश्क मे मरना नही बात बुरी
कोई इश्क मे ले ले जान मेरी
कोई इश्क मे ले ले जान मेरी