गुरू-शुक्र यांची पिधान युती - ग्रेट कन्जंक्शन

 ग्रहांच्या युती अधूनमधून होत असतात ज्यांना पिधान युती असे म्हटले जाते. गुरू आणि शनि या आपल्या सौरमालेतील दोन सर्वात मोठ्या ग्रहांची पिधान युती 21 डिसेंबरला जगभरातून दिसली. दोन मोठ्या ग्रहांची पिधान युती असल्यामुळे याला ग्रेट कन्जंक्शन असे म्हटले गेले. सुर्यास्तानंतर गुरू आणि शनी एकमेकांच्या अत्यंत जवळ, म्हणजे साधारण एक दशांश कोन इतके जवळ आले.

फोटोत गुरूचे तीन चंद्र,  शनी ग्रह, शनीभोवती असणारी कडा आणि शनीचा चंद्र टायटन दिसत आहेत. 

 

 

 

गुरु आणि शनी एकमेकांपासून दूर जाऊ लागतील. येत्या दोन तीन दिवसात ही युती पहायची चांगली संधी आहे.

 

 

डळमळलेल्या जगातून - अमेरिकेचे भवितव्य टांगणीवर

अमेरिकेसह जगभरात या निकालाबद्दल आश्चर्य आणि अविश्वास व्यक्त होत आहे. ट्रम्प यांचं बेधडक, तारतम्यविहीन आणि गर्विष्ठ व्यक्तिमत्त्व पाहता ते काय गोंधळ घालू शकतील, याविषयी जगभरात काहीसं भीतीचं वातावरण निर्माण झालं आहे.

जवळजवळ चार वर्षांपुर्वी, ट्रंप यांच्या निवडणूकीनंतर, लिहलेल्या एका छोट्याश्या लेखाचा शेवट वरील दोन ओळींनी मी केला होता. येत्या मंगळवारी येऊन ठेपलेल्या अमेरिकेच्या राष्ट्राध्यक्षीय निवडणूकीच्या पार्श्वभुमीवर चार वर्षांत ट्रंप यांनी जागतिकस्तरावर काय काय गोंधळ घालून ठेवला आहे याचा थोड्क्यात आढावा घेण्याचा हा प्रयत्न. सविस्तर आढावा घेण्यास अनेक पुस्तके पुरणार नाहीत अशी भिती वाटते.

विसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धातील जागतिक घडामोडींत आंतरराष्ट्रीय संघटनांचा सिंहाचा वाटा होता असे म्हटले तर अतिशयोक्ती होणार नाही. अमेरिकेच्या नेतृत्वाखाली एकत्र आलेल्या देशांनी मिळून यातील काही संघटनांची प्रथम निर्मिती केली. दुसर्‍या महायुद्धाच्यावेळी तत्कालिन अमेरिकेचे अध्यक्ष फ्रॅंकलिन रूझवेल्ट यांनी इंग्लडचे पंतप्रधान चर्चिल यांना विश्वासात घेऊन युनायटेड नेशन्स (UN) ची संकल्पना प्रथम कागदावर उतरवली. त्यानंतर अस्तित्वात आलेल्या अनेक आंतरराष्ट्रीय संघटनंच्या कार्याने आजच्या ग्लोबल ऑर्डरची वीण शिवलेली आहे.

नोबेल पुरस्काराने गौरवलेल्या युएनच्या (UN) 'पीसकिपींग फोर्सने' जगातील अनेक तंटे सोडवण्यात महत्त्वाचे कार्य केले आहे. यामध्ये आफ्रिकेतील अनेक यादवी युद्धं, दक्षिण अमेरिकेतील युद्धं आणि बंड, युरोपमधील युगोस्लाव्ह युद्ध आणि बोस्नियन युद्ध, मध्य पुर्वेतील तंटे, आशिया खंडातील भारत-पाकिस्तान, इंडोनेशिया-तिमोर, रशिया-अफगाणिस्तान या आणि अशा अनेक ठिकाणी या फोर्सने शांतता राखण्यास मदत केलेली आहे. पिसकीपींग फोर्सच्या वार्षिक खर्चातील सुमारे 28% योगदान अमेरिका करते (2019 साल).अमेरिका हा सर्वाधिक योगदान करणारा देश आहे.

वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनायझेशन (WHO) ही युएनचीच एक संस्था आहे. जागतिक आरोग्य उत्तम राखण्याच्या उद्देशाने स्थापलेल्या या संस्थेच्या यशाच्या निवडक नोंदी म्हणून देवीचे (smallpox) निर्मुलन, पोलियेचे जवळजवळ उच्चाटन, मलेरीया, टीबी, इबोला आणि एड्स यांसारख्या रोगांवर अटकाव यांसारखी उदाहरणं देता येतील. WHO च्या वार्षिक खर्चातील सुमारे 16% योगदान अमेरिकेने 2018 साली केले. बील गेट्स यांनी त्याशिवाय 10% योगदान दिले. अमेरिका हा सर्वाधिक योगदान करणारा देश आहे.

ग्लोबलायझेशनमुळे आंतराष्ट्रीय व्यापाराचे नवल आता उरलेले नाही. जागतिक व्यापाराच्या नियमनावर देखरेख करणारी वर्ल्ड ट्रेड ऑर्गनाईझेशन (WTO) ही सुद्धा युएनचीच एक संस्था आहे. देशांमधील परस्पर व्यापार सुकर करण्यास आणि व्यापारातील तंटे सोडवण्यात ही संस्था मदत करते. WTO च्या वार्षिक खर्चातील सुमारे 12% योगदान अमेरिका करते. अमेरिका हा सर्वाधिक योगदान करणारा देश आहे.

यांचबरोबर NATO, IMF, World Bank, UNESCO यांसारख्या संघटनांच्या कार्यात अमेरिकेचा वाटा मोठा राहीलेला आहे. आणि म्हणूनच, आजच्या 'वर्ल्ड ऑर्डरमधील' अमेरिकेचे स्थान वादातीत आहे.

ट्रंप यांनी राष्ट्राध्यक्षपद स्विकारताच या वर्ल्ड ऑर्डरला सुरूंग लावण्यास सुरवात केली आहे. ट्रंप यांनी युएनच्या बजेटमध्ये मोठ्याप्रमाणावर कपात केली आहे. या कपातीचा मोठी झळ युएनच्या 'पीसकिपींग फोर्स'ला लागणार आहे. ट्रंप यांनी जागतिक साथीच्या (pandemic) काळात WHO तून अमेरिकेची माघार घोषीत केली आहे. शिवाय, ट्रंप यांनी WTO बद्दल केलेल्या विधानांकडे पाहता अमेरिका WTO मधूनही माघार घेण्याची शक्यता आहे.

Trans Pacific Partnership (TPP)

राष्ट्राध्यक्षपद स्विकारताच ट्रंप यांनी प्रशांत महासागरातील 12 देशांनी एकत्र येऊन केलेल्या TPP मधून माघार घेतली. उरलेल्या 11 देशांनी अमेरिकाला वगळून नविन स्वतंत्र करार केला. आंतरराष्ट्रीय व्यापारात चीनविरुद्ध एक मोठी आघाडी उघडण्याची संधी ट्रंप यांनी घालवली. यांच्या बेभरवशी अमेरिकेच्या कारभाराची ही सुरवात होती. चीन बरोबर दोन वर्ष करयुद्ध खेळल्यानंतर अमेरिकेला TPP मध्ये आता सामिल होण्याची इच्छा आहे असेही ट्रंप यांनी बोलून दाखवले.

पॅरीस क्लायमेट अग्रीमेंट   

ग्लोबल वॉर्मिंगविरोधात लढा देण्यासाठी जगातील 196 देशांनी केलेल्या पॅरिस क्लायमेट अग्रीमेंट मधून 2017 साली ट्रंप यांनी माघार घेतली. या निर्णयामुळे ट्रंप यांनी अमेरिकेला इराण, येमेन, टर्की यांसारख्या देशांच्या पंक्तीत नेऊन बसवले. ट्रंप यांच्या या निर्णयाचा विरोध जगभर झालाच पण अमेरिकेतील अनेक राज्यांनी या करारानुसार प्रदुषणात अटकाव आणण्याचे धोरण आम्ही कायम ठेऊ असे जाहीर केले.    

ईराण अणुशस्त्र करार (Iran Nuclear Deal) 

2015 साली  अमेरिका, रशिया, चीन, इंग्लड फ्रान्स, जर्मनी आणि युरोपीयन युनियनने इराणबरोबर अणुशस्त्र निर्मिवर निर्बंध लावण्यास केलेल्या करारातून ट्रंप यांनी 2018 साली माघार घेतली. अमेरिकेशिवाय करार चालू राहील अशी घोषणा इतर देशांनी केली. अमेरिकेच्या या आक्रस्ताळेपणामुळे अमेरिकेच्या प्रतिष्ठेस इजा झाली आहे असे वक्तव्य युरोपीयन युनियन कमिशनचे अध्यक्ष यांनी केले. जागतिक महासत्ता म्हणून अमेरीकेची जागा आता युरोपने घेण्याची वेळ आली आहे असेही त्यांनी म्हटले.

 रशिया अणुशस्त्रनिर्बंध करार 

रशियाबरोबरच्या शीतयुद्धात झालेल्या शस्त्रनिर्मिती युद्धास (arms race) अटकाव घालण्यात अनेक आंतरराष्टीय करारांची मदत झाली. Open Skies Treaty, ज्यात करार केलेल्या देशांना विमानातून सर्वेक्षण करण्याची परवानगी होती, त्यातून ट्रंप यांनी माघार घेतली. शीतयुद्धानंतरच्या शांततेत महत्वपुर्ण ठरलेल्या शस्त्र-करारांपैकी फक्त एकच करार अमेरिका आणि रशिया यांमध्ये उरला आहे ज्याची मुदत येत्या फेब्रुवरीत संपते आहे. ट्रंप जर पुन्हा निवडून आले तर ह्या कराराची मुदत वाढण्याची शक्यता नाही. यामुळे शीतयुद्धानंतरच्या शांततेस तडा बसतो की काय अशी काळजी जगातील नेत्यांना लागली आहे.

North Atlantic Treaty Organization (NATO) 

दुसर्‍या महायुद्धानंतर निर्माण केलेल्या या संघटनेत आता उत्तर अमेरिका आणि युरोपमधील 30 देश समाविष्ट आहेत. या संघटनेतील करारानुसार या मधील कोणत्या एका देशावर हमला झाला तर त्याच्या संरक्षणाची जबाबदारी इतर संघटनेवरील देशांवर आहे. NATO मधील अनेक देशांत अमेरिकेचे सैन्य आहे. ट्रंप यांनी वेळोवेळी NATO वर टिकेची झोड उडवलेली आहे. NATO आता काल बाह्य झालेली आहे असे विधान (विशेषत: रशियाच्या पुर्व युरोपमधील ढवळाढवळीच्या पार्श्वभुमीवर) करून ट्रंप यांनी NATO देशांच्या नेत्यांमध्ये ट्रंप यांचा उद्देशाविषयी चिंता निर्माण केली आहे. ट्रंप NATO मधून माघार घेण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. ट्रंप यांनी या कराराशी आपण एकनिष्ठ आहोत असे जाहीर करावे या मागणीकडे दुर्लक्ष केल्याने पुन्हा निवडून आल्यास ट्रंप NATO मधून माघार घेण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे. 

जागतिकीकरणात आंतरराष्ट्रीय सहकार्यात आघाडीवर असणार्‍या अमेरिकेच्या अध्यक्ष ट्रंप यांनी युनायटेड नेशन्सच्या अधिवेशनतात भविष्य जागतिक सहकार्याचे नाही असे बोलून दाखवले. (हे भाषण प्रॉम्प्टवरून वाचून दाखवताना ट्रंप याच्या चेहर्‍यावरील माशीही हलणार नाही असे ढिम्म भाव होते!)

याच बरोबर ट्रंप यानी अनेक देशांबरोबर व्यापारी युद्ध सुरू केले आहे. युरोपिय युनियनवर उगारलेल्या व्यापारी युद्धाच्या पार्श्वभुमीवर युरोपियन युनियन कॉंन्सिलचे अध्यक्ष डोनाल्ड टस्क यांनी "असले मित्र असताना शत्रूंची काय गरज" असे बोलून दाखवले.

पारंपरिक मित्र देशांची निंदा-नालस्ती करताना ट्रंप यांनी हुकमशहांचे मात्र कौतुक चालू ठेवले आहे. ब्राझिलचे राष्ट्राध्यक्ष बोल्सनारो, नॉर्थ कोरीयाचे किम, फिलीपीन्सचे ड्युटर्टे, रशियाचे पुतीन यांची सतत स्तुती करतानाच त्यांनी केलेल्या दडपशाहीबद्दलही ट्रंप यांनी वेळोवेळी समर्थन दर्शविलेले आहे.

एकंदरीतच जगात हुकुमशहांचे प्रस्थ वाढत आहे. लोकशाहीच्या या घसरणीत अमेरिका नेहमीप्रमाणे अटकाव घालण्याचे प्रत्यत्न तर करत नाहीच आहे, उलट खुद्द अमेरिकेत ट्रंप यांनी लोकशाहीचे पाय भुसभुशीत करून ठेवले आहेत. अमेरिकेच्या मित्र देशांचा अमेरिकेवर भरवसा राहिलेला नाही. जागतिक संघटना कमकुवत झालेल्या आहेत. ज्या ओव्हल ऑफिसमधून एकेकाळी जागतिक राजकारणाची सुत्रे हलविली जात होती, ते आता बेभरवशाचे झालेले आहे. आपल्या लोकशाही, स्वातंत्र्य इत्यांदी तत्वांची फुशारकी मारणार्‍या अमेरिकेतच ही तत्वं धोक्यात आलेली आहेत. अमेरिकेच्या माघारीमुळे रशिया आणि चीन यांचे प्रस्थ झपाट्याने वाढत आहे.  पुतीन यांनी तर 'उदारमतवाद कालबाह्य झाला आहे' असा दावाही केला आहे.

ट्रंप जर पुन्हा निवडून आले तर ही अमेरिकेची आणि पर्यायाने पाश्चिमात्य जगाने निर्माण केलेल्या ग्लोबल ऑर्डरची घसरण झपाट्याने होईल यात शंका नाही. पहिल्या चार वर्षांत ट्रंप यांची निर्बंध वागणूक पाहता पुढील चार वर्षांत ते काय करू शकतात याची कल्पना करणेही अवघड आहे. ट्रंप जरी हरले तरी अमेरिकेच्या ढासळलेल्या प्रतिमेची पुर्नबांधणी करण्यास किती वेळ लागेल हे सांगणे अवघड आहे. अमेरिकेच्या मित्रदेशांना आता अमेरिकेच्या भरवशावर राहता येणार नाही. पुन्हा दुसरा ट्रंप भविष्यात अमेरिका निवडून आणणारच नाही याची शाश्वती देता येणार नाही. संपुर्ण जगाच्या पुढील वाटचालीवर परिणाम करण्याची शक्यता असलेल्या या अमेरिकेच्या राष्ट्राध्यक्षपदाच्या निवडणूकीवर जगाचे लक्ष लागून राहिले आहे यात शंका नाही.

Eared Quetzal

 Eared Quetzal is a rare and elusive bird native to Mexico. Very few birds are seen and extremely rarely they visit the mountains of southern Arizona. When it was seen in June this year (2020), the American Birding Association(ABA) called it "arguably the best bird of the year"!

I wasn't aware of it nor was I birding then. But, recently two birds were seen, perhaps a couple and this time I decided to go see them. 

This bird is so rare and sough after that I met people who had come from all over to get a glimpse. Some from California, some from Texas and even some from as far East as New York!!

The Rucker Canyon in Cochise county Arizona is located in the Chiricahua Mountains. The canyon is fairly remote and doesn't seem to get many visitors unlike other popular places in Arizona. The trail where the birds are seen is also not maintained- a lot of fallen trees and fire damaged trees (from 2011) can be clearly seen. That adds to the charm to this place, in my opinion. Perhaps that is exactly why these rare elusive birds decided to call it a home? Who knows!

Here are some pictures of the birds that I took on 4th of September 2020. 

Neotropic Cormorant at Reid Park (Tucson)- 4K (+)

 

Neotropic Cormorant (Hi-Resolution Image)

A Warbler and the Hawks

 Louisiana Waterthrush is another rare bird to visit Tucson this August (2020). This bird breeds in the eastern United States and by fall returns to central America. Very rarely some stragglers are spotted in the southwestern United States, this is one of them. It was spotted fairly close to me and I decided to go have a look.

I arrived at the reported location by a small pond where it was supposed to be and I noticed quite a few Cooper's hawks exactly where the bird was supposed to be. That, to me, was a bad sign. With so many predators, there is no way the bird is going to come out. Worse, the hawks might have had the rare meat!

I decided to go closer to the hawks and see if I can spot the waterthrush. As I got close a few of the hawks flew away. To my surprise, the waterthrush flew in after a few mins and started foraging right under the nose of the hawks!

 

Louisiana Waterthrush

 

 

Surprisingly, the bird did not seem to scared of the hawks. It was also joined by some other warblers, including yellow warbler, while it was foraging alongside the water. Every now and then one of the juvenile hawks will fly towards these birds. Other warblers would fly away. The waterthrush would fly just out of the reach but will still not be too far. It will make some agitated calls to show displeasure at the hawk and will return to foraging fairly quickly. This happened a few times while I was there.

 

In the video below, you can see how close the bird was to the hawks while foraging. It also gives you an idea how close I was.  The hawk is sitting where the waterthush was moments ago.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Black-crowned Night Heron

 

Black-headed Grosbeak

Black-headed Grosbeak

धुमकेतू Neowise कुठे पहावा?

सध्या आकाशात साध्या डोळ्यांनी दिसणारा एक धुमकेतू आलेला आहे. या धुमकेतूचा शोध नुकताच काही महिन्यांपुर्वी लागला. जेव्हा शोध लागला तेव्हा हा धुमकेतू सुर्याकडे झेपावत होता. धुमकेतू आपल्या सुर्यमालेतील ग्रहांप्रमाणेच सुर्याभोवती प्रदक्षिणा घालतात.

काही धुमकेतूंची प्रदक्षिणा सुर्य ते गुरूग्रहाच्या आसपास असते. याप्रकारचे धुमकेतू सुर्याभोवती प्रदक्षिणा काही दशकांत पुर्ण करतात. प्रसिद्ध हॅलेचा धुमकेतू साधारण 76 वर्षांनी दिसतो.

Neowise (C/2020 F3) हा धुमकेतू मात्र काही हजार वर्षांत एक प्रदक्षिणा पुर्ण करेल. धुमकेतू नविनच असल्याने प्रदक्षिणेचा काल अजून पुर्णपणे निश्चित झालेला नसला तरी साधारण सात हजार वर्षांचा परिवनलकाल असावा असा सध्याचा अंदाज आहे.

आपल्या सुर्यमालेत अनेक धुमकेतू आहेत, पण डोळ्यांनी दिसतील असे फार थोडे धुमकेतू बघावयास मिळतात. म्हणूनच सध्या चर्चेत असलेला निओवाईज धुमकेतू पाहण्याची पर्वणी सोडू नये.

अनेकांनी हा धुमकेतू कसा पहावा असे मला विचारल्यामुळे मी ही एक छोटीशी पोस्ट लिहीण्याचे ठरविले. जेणेकरून मला प्रत्येकाला स्वतंत्र उत्तर द्यावे लागणार नाही.

पुढील दोन तीन दिवसांत, बहुतेक ठिकाणांहून (उत्तर गोलार्धात) धुमकेतू सुर्यास्तानंतर दिसू लागेल. निओवाईज आता सुर्यापासून लांब निघाल्याने हळूहळू फिका होत जाईल आणि डोळ्यांना दिसणे अवघड होत जाईल. पण तरी अजून दोन-तीन आठवडे तरी तो डोळ्यांनी दिसला नाही तरी दुर्बिणीतून दिसू शकेल आणि क्यामेर्‍यातही टिपता येईल असे वाटते.

खालील चित्रात (चित्र क्र.1) मी धुमकेतूचा मार्ग 14 जुलै 2020 ते 25 जुलै पर्यंतचा पिवळ्या रेघेने दाखवला आहे. चित्र साधारण सुर्यास्ताच्यानंतर 30 मिनीटांचा काळ दर्शवते. चित्रातील धुमकेतूची जागा हे अमेरिकेतील अरिझोना राज्य आहे. आकाशातील नक्षत्रांची जागा तुम्ही कुठून बघत आहात आणि कोणत्या वेळी बघत आहात यानुसार अर्थातच थोडीफार वेगळी असेल. मात्र जर नक्षत्रांच्या तुलनेत धुमकेतूची जागा कुठूनही बघितलीत तरी तीच असेल. सोपे पडावे म्हणून मी माझ्या जागेवरील चित्र काढले आहे. (चित्रावर क्लिक केल्यास मोठे चित्र दिसेल.)

खालील चित्रा सप्तर्षी (Ursa Major) नक्षत्र दिसत आहे. सप्तर्षी नक्षत्रातील बरेचसे तारे अनेक शहरांतील प्रकाशप्रदुषित (light pollution) आकाशातही दिसतात. धुमकेतू त्या नक्षत्रात असल्याने सप्तर्षीतील तार्‍यांचा वापर करून तो शोधता येईल.

चित्र क्र. 1- धुमकेतूचा मार्ग

सर्वप्रथम सप्तर्षी नक्षत्र शोधा. खालील दोन चित्रात (चित्र क्र. 2) सप्तर्षी नक्षत्र कसे शोधायचे ते दाखवले आहे. ध्रुवतारा जर दिसत असेल तर सप्तर्षी शोधणे सोपे जाते. पण ध्रुवतारा फिका असल्याने मोठा शहरांतून दिसेलच असे नाही.

सप्तर्षीच्या चोकोनाकृती तार्‍यातील दोन तार्‍यांकडून एक रेघ काढली तर ती ध्रुवतार्‍याच्या दिशेने जाते.  या तार्‍यांचे नाव क्रतु (Dubhe) आणि पुलह (Merak). सप्तर्षी नक्षत्रातील Mizar म्हणजे वसिष्ठ अनेकांच्या ओळखीचा असतो.

चित्र क्र. 2- सप्तर्षी आणि ध्रुवतारा

एकदा सप्तर्षी नक्षत्र सापडले की साधारण अंतराचा अंदाज घेऊन धुमकेतू सहज शोधता येईल. चित्र क्रं 1 मधील तारखांवरून धुमकेतूचे सप्तर्षीतील तार्‍यांपासूनच्या अंतराजा अंदाज लावा आणि त्याजवळपास धुमकेतू दिसतो का पहा.

खालील चित्रात (चित्र क्रं 3) 18 जुलै च्या सुर्यास्तांतर धुमकेतू कुठे दिसेल हे (कॅलिफोर्निया प्रमाण वेळ) उदाहरण दाखवले आहे.

वसिष्ठ पासून पुलह (Meerak) वर रेघ काढून जर ती पुढे वाढवत न्हेली तर पुलह पासून धुमकेतू साधारण 20 अंश अंतरावर असेल.

सप्तर्षीतील इतर तारे दिसत असतील चित्र क्रं 1 चा वापर करून धुमकेतू शोधणे अगदीच सहज व्हावे.

चित्र क्र. 3- सप्तर्षी आणि ध्रुवतारा

अवकाशातील गोष्टींतील अंतर हाताने कसे मोजायचे ते खालील चित्रात दाखवले आहे.(चित्रे येथून साभार.)
उदा. हात लांब करून करंगळी समोर धरल्यास करंगळीची रुंदी साधारणपणे 1 अंश (डिग्री) इतके अवकाशातील अंतर दर्शवते.

 

इंटरनेटरवर धुमकेतू शोधण्यास अनेक पर्याय उपलब्ध आहेत. त्यापैकी Stellarium आण  Heavens-above यांचा वापर तुम्ही करू शकता. Stellarium कंप्युटवर आणि फोन दोन्हीवर इन्स्टॉल करता येते.